Unudulmayan rəhbər

 Məğlubiyyət müvəqqətidirsə, mübarizədən qaçmaq onu daimi edir
Merlin vos Savant
XX əsr Azərbaycan və azərbaycanlılar üçün faciələrlə “zəngin” keçdi. Belə ki, məğlubiyyətlərimiz çox olmaqla yanaşı xalqı mübarizəyə səsləyən arxasınca aparan liderlərimiz barmaqla göstəriləcək qədər oldu. 1905-06-cı illərdəki erməni-müsəlman davası adı altında qarşıdurma, 1918-ci ilin martında yenə milli-etnik zəmində qarışıqlıq və minlərlə soydaşımızın qanına qəltan edilməsi, bir az sonra siyasi impotentlərin ölkə xaricində və xalqdan xəbərsiz dövlət elan etməsi, İrəvan quberniyasının dığalara peşkəş edilməsi, ardıncada başıpozuq, romantik və xəbis “cümhuriyyətçi”lərin İngilislərin müstəmləkəsi altına yıxılması, məmləkətdə baş verən anarxiya, özbaşınalıq, dərəbəylik və digər bu kimi hadisələr nəticəsində xalqın daha da zəlil günə qalması davam etdi.  Aprel inqilabı və II Respublika dönəminin ilk günlərində də zavallı qara camaatın dərdi-səri bitmədi. Belə ki, sapı özümüzdən olan baltaların Zəngəzur torpaqlarını ermənilərə verilməsi, Qarabağ və Naxçıvan diyarlarına iddia və Nəriman Nərimanov fədakarcasına düşmənlərə təkbaşına sinə gərməsiylə əzəli torpaqlarımızı qoruması, eləcə də daxili ziddiyətlər, siyasi kürsülər uğrunda mübarizələr, xalq üçün yanan şəxsiyyətlərimizin aradan götürülməsi və digər bu kimi hallar davam etdi. Bütün bunlara rəğmən Azərbaycan Cənubi Qafqazda nəinki Respublika kimi varlığını qorudu, hətta regionun ən çox əhaliyə, əraziyə, təbii sərvətlərə sahib (bu gün xalq bu zənginlikdən faydalana bilməsə də) olan dövlət kimi ayaqda qaldı. Çox təəssüflər olsun ki, Azərbaycan Respublikası adında dövlətin mövcudluğunu siyasi luzerlərin 1918-ci ilin 28 mayında Tiflisdə elan etdiyi və 1920-ci ilin yanvarında Versalda  “de-fakto” (“de-yure” isə Qafqazda özlərini “müstəqil” dövlət elan edən dövlətlərin Çar Rusiyasının və onun varisi Sovet Rusiyasının ayrılmaz tərkib hissəsi kimi tanıdılar) tanınmasını hər vasitəylə gözə soxur, sırımağa çalışırlar. Həqiqətdə isə 28 mayda elan edilən I Respublikanı dünya dövlətlərinin tam hüquqlu müstəqil dövlət kimi tanıması bir kənara heç 23 ay ərzində xalqın mütləq əksəriyyəti belə ya tanımayıb, ya onlara qarşı isti soyuq münasibət göstərib. Qubada, Lənkəranda, Zərdabda, Qazaxda və digər bölgələrimizdəki sadə xalq Azərbaycan Cümhuriyyəti adında nə dövlətin varlığından, nə də onun “rəhbərlər”indən xəbərdar idi. Amma bir qərinədən çoxdur ki, durmadan xalqa saxta, uydurma, populizmlə yoğrulan “tarix” sırınır.  Sual edib deyən yoxdur ki, 19 iyul 1919-cu ildə Lenin rəsmi olaraq Həştərxanda azərbaycanlıların hansı dövlətini tanıdı, 1920-ci ildən sonra Azərbaycan özünün dövlət kimi necə qorudu? Bütün Müsəlman Şərqinə nümunə olacaq hansı Azərbaycan Cumhuriyyətindən söhbət gedirdi? Ətrafı qaniçən qonşuları və daxilindəki alçaq xəyanətkarla əhatələnmiş, başından qara buludlar əskik olmayan Vətənimizi hansı şəxsiyyətlər qorudu? Təbii ki, vəzifə, pul üçün şərəf-ləyaqətini, yeri gələndə namusu satan “tarixçi”lərin çoxluq təşkil etdiyi cəmiyyətimizdə heç vaxt həqiqətlər dilə gətirilmir, tarixi hadisələr olduğu kimi bəyan edilmir. Reallıqları bütün çılpaqlığıyla dilə gətirənlərin ağzı qapadılır, susdurulur, aradan götürülür yaxud da ruspərəst, fars tulası, satqın, murdar kommunist və digər bu kimi damğalar vurmaqla rüsvay edilir. Çox az şərəfli təqdiqatçılar və gerçəklikdən hali olan savadlı insanlar var ki, qorxmadan hadisələri olduğun kimi dilə gətirir. Belə ki, bugünkü Azərbaycan nə “28 May”a, nə Versalda “de-fakto” tanınmasına, nə də bizə “cümhuriyyətçi babalar” kimi sırınanlara görə öz müstəqil, suverenliyini qoruyub. Azərbaycan 19 iyul 1919-cu ildə Həştərxanda Nəriman Nərimanovun təkidiylə Lenin, Kamenev, Beloborodov və Stasovanın iştirakı ilə qəbul edilə N48-li protokola əsasən əvvəlcə mühacir Azərbaycan höküməti və dövləti Sovet Rusiyası (regionun faktiki ağası) tanındı, 10 ay sonra (28 aprel 1920-ci ildə) bütün müsəlman və türk dünyasında qurulan ilk sosialist cühmuriyyətin qurulmasını RSFSR, Türkiyə başda olmaqla 20-yə yaxın dövlətin “de-fakto” və “de-yure” tanınması böyük tarixi hadisəydi. Xarici ölkələr məhz Azərbaycan Şura Sosialist Cümhuriyyətində kütləvi halda səfirliklərini açmağa başladılar. Prezident İlham Əliyev Azərbaycan Cümhuriyyətinin 90 illiyi ilə bağlı 2008-ci il fevralın 15-də verdiyi sərəncamda deyilirdi:

“1920-ci ilin 28 aprelində ikinci respublika – Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası yaradıldı. İki il ərzində öz müstəqilliyini qoruyub saxlamağa nail olan respublika 1922-ci ildə SSRİ-in tərkibinə daxil olduqdan sonra öz müstəqilliyinin formal atributlarını saxlaya bilmişdir”.
Göründüyü kimi ölkə başçısı 1920-ci ildən sonrakı dövrü dövlətsizlik şəraitində keçdiyini vurğulamamaqla yanaşı AŞSÇ-in də tam müstəqil olmasını qeyd edir. 

Zaqafqaziya Sovet Federativ Sosialist Respyblikasının dağılmasından sonra 5 dekabr 1936-cı ildə Azərbaycan suveren, müstəqil dövlət olaraq SSRİ-in tərkibinə qatıldı və Stalin Konstitusiyasında (SSRİ-in 1936-cı ildəki “Ana yasa”sı çox vaxt belə də adlandırılır) hər bir dövlət kimi Azərbaycanın da istədiyi vaxt ittifaqdan çıxmaq hüququ saxlanıldı. Bəs 28 aprel 1920-ci ildən 18 oktyabr 1991-ci ilə qədərki dövrdə Azərbaycanın dövlət kimi qalmasını yaşadan kimlər idi?! Bu şəxslərin qaymaqları Nəriman Nərimanov, İbrahim Əbilov, Behbud ağa Şahtaxtlinski, Mircəfər Bağırov, Nazim Hacıyev, Şıxəli Qurbanov, Vəli Axundov, Heydər Əliyev idi.  Adı sadalananlar içərisində  qaniçən, qəddar, mircəllad, cani və digər “bəzəntilər”lə  çağırılan Mir Cəfər Bağırov üzərində dayanacam. Öncəliklə onu deyim ki, tarixi şəxsiyyətlərimiz arasında 20 il Respublikaya rəhbərlik etmiş Bağırov qədər tərcümeyi halı saxtalaşdırılan, anası qeyri-azərbaycanlı kimi təqdim edilən, rus-erməni köləsi olaraq tanıtdırılan, 1937-38-ci illərdəki repressiya dalğasının müəlliflərindən biri olduğu bəyan edilən, öz millətinə qənim kəsilən və ünvanına olmazın böhtanları, ləkələri yaxılan ikinci bir tarixi fiqurumuz yoxdur. 60 yaşını qeyd etməyə imkan verilməyən Mir Cəfər Bağırovla bağlı altımış min, altı yüz min şərlərlə anafemaya məruz qoyulub. Rəhbərin barəsində “təbliğ” olunan səthi məlumatları oxuyanda (xüsusilə də yetəri qədər tarixi, siyasi savadı olmayıb və hislərinin cilovlamaqda acizlər) onu ancaq mənfi obrazda görürsən. Yox, bir qədər düşünüb müxtəlif yazılara göz gəzdirib tutuşduranda ziddiyətli məqamlarla üzləşirsən. Amma məsələyə tam soyuqanlı, obyektiv və kül halında yanaşanda isə Bağırov haqqında 70 ilə yaxındı saxtalaşdırılmış, itirilmiş məlumatların yer alması aydınlaşır. Belə ki, yalan-böhtanlarla “zəngin” sifarişli “yazılar”ı, o cümlədən “Mir Cəfər Bağırov məhkəməsi” kitabını digər faktlarla tutuşduranda Mir Cəfər Bağırov adına səsləndirilmi yalanlar əriməyə başlayır. 1918-ci ilin mayında daşnak-bolşevik qruplaşmaları Qubada yerli camaata qarşı qırğınlar törədiləndə bu soyqırıma ilk etiraz edən, məhz Azərbaycanın gələcək rəhbəri olur. Hətta bu müxalifliyinə görə Çaparidzenin göstərişiylə Bağırovu həbs edirlər. 20-ci illərdə Mikoyan, Kaminski, Orconikidze, Mirzoyan, Qarayev, Hüseynov və bunlar kimi başqaları azərbaycanlılara qarşı fiziki sterlizasiya edilməsinə qarşı təkbaşına mübarizə aparan Fövqəladə Komissiyanın sədri Mir Cəfər idi. O, ölkənin güc strukturundakı  6 illik (1921-27)  rəhbərliyi dönəmində antimilli ünsürlər rahat  “fəaliyyət” göstərə bilmirdilər. O, Nərimanovdan sonra azğın daxili düşmənlərin qarşısında yeganə maneə idi. Məhz Bağırovu 1927-ci ilin sonlarında erməni-gürcü-yəhudi qruplaşmalarının təzyiqi və sapı özümüzdən olan baltaların əliylə Azərbaycandan qovduruldu, bununla da mikoyanların, mirzoyanların, rubenlərin, orconikidzelərin əl-qolları açıldı. 1930-cu ildə ölkəmizdə ağa olan Nikolay Gikalo BDU-nu bağlatdırdı. Ali təhsil ocağını yalnız Bağırov hakimiyyətə gələndən bir il sonra yəni, 1934-cü ilin mayında fəaliyyətə bərpa etdi və Məmmədkazım Ələkbərlini universitetin rektoru olmasına nail oldu. Məhz bundan sonra ta bu günə kimi ölkənin ilk universitetinə azərbaycanlı alimlərin rəhbərlik etməsi ənənəsinin sabitliyi qoyuldu. 1937-38-ci illərdəki repressiya dalğası bütün ittifaqı bürüyəndə ölkələr və xalqlar arasında ən az güllələnənlər məhz Azərbaycanda olur. Üzeyir Hacıbəyov, Əliağa Şıxlinski, Mikayıl Rəfibəyli, Səməd Vurğun, Məmməd Səid Ordubadi, Yusif Məmmədəliyev, Bülbül, Əliağa Vahid və adlarını çəkmədiyim onlarla ziyallı və ictimai xadimlər necə repressiyanın ət maşınından xilas oldu?! Bu şəxslərin hər birini məhz Respublikanın o vaxtkı rəhbəri öz həyatını riskə ataraq qorudu. Bu gün bir çox qanmaz, nadan kəslər deyə bilər ki, bəs müşfiqləri, cavadları, cavidləri niyə qorumadı?! Cavab sadədir: “Repressiya siyasətinin təşkilatçısı olmayan Bağırov şəxsi təşəbbüsü (bunun özü böyük hünər, cəsarət idi, çünki kimlərisə qorumaqla özün edam kürsüsündə ola bilərdin) kimlərisə qoruya bildi. O, hamını xilas edə bilməzdi”. İş o yerə çatmışdı ki, Bağırov həbslərə müdaxilə etməsinin qarşısını almaq üçün onun özünü 10 gün ev dustaqlığında saxlayırlar. 1945-ci ildə bədnam qonşularımız yenidən Qarabağ torpaqlarını Ermənistana birləşdirmək iddiasını qaldıranda, Azərbaycanın 49 yaşlı rəhbəri əvvəlcə dığa həmkarı Qriqoriy Arütunyanın, sonra isə onun Kremldəki havadarlarının layiqli cavablarını verməklə o vaxtkı Dağlıq Qarabağ Vilayətinin Azərbaycanın tərkibində qalmasına nail olur. Bağırov bununla da kifayətlənməyib sovet ordusu İrana qoşun yeridəndə Stalinə “Cənubi Azərbaycan məsələsi” adlı geniş yazılı məruzəylə Arazın o tayında azərbaycanlıların milli, müstəqil dövlətinin qurulmasının vacibliyindən danışır. Bunun nəticəsiydi ki, 1945-ci ildə əvvəlcə Azərbaycan Demokratik Firqəsi təşkil edilir, qısa zaman sonra isə Təbrizdə Azərbaycan Milli Hökümətin qurulur. Bu barədə həmin dövrün canlı iştirakçısı hərbi jurnalist İbrahim Novruzovun tədqiqatlarını, o cümlədən “Azərbaycan kartı: “İran xatirələri”, eləcə də 1946-50-ci illərdə Azərbaycan KP MK-in II katibi və ASSR-in Nazirlər Sovetinin sədr müavini Həsən Seyidovun “Tam məxfi” xatirələrini göz gəzdirəndə Bağırovun İranın Şimalında müstəqli Azərbaycan dövlətini qurmaq, sonra isə Azərbaycan SSR-yə birləşdirməklı bağlı fəaliyyət və fədakarlıqlarında danışılır (nə qədər bu plan baş tutmasa da). Həmçinin Adıgözəl Məmmədovun 2023-cü ildə qələmə aldığı “Bütöv Azərbaycan naminə Bağır Seyidzadə” adlı tədqiqat əsərində də ölkənin 20 illik rəhbərinin o taylı bu taylı bütöv Azərbaycan naminə apardığı işlərdən geniş söhbət açılır. Bu gün bir çox şərəfsiz, alçaq insanların, o cümlədən diktə, sifarişlə tariximizi təhrif edən “tarixçi”lərin, “tədqiqatçılar”ın Bağırovla bağlı saxtakarlıqlarından agah olmaq üçün gerçək tarixçi tarxiçi Eldar İsmayılovun, kitablarına, həmçinin obyektiv tədqiqatçılardan Teyyub Qurban, Fazil Məmmədov, Ramiz Əhmədov, Adıgözəl Məmmədov, Füzuli Baratov, İdris Əsgərov, Hüsü İsmayılov və başqalarının əsərlərinə müraciət etmək kifayətdir. Bu şəxslərin tədqiqatlarını mütaliə edəndə görürsən ki, Qafqaz Regionunda dövlət və xalq olaraq qalmağımızın başlıca səbəbkarı Mir Cəfər Bağırov fenomeni, onun apardığı mübarizə, yürütdüyü siyasətdir.  
Beş ildən çoxdur ki, qədri bilinməyən, şəxsiyyətinə ədalətli qiymət verilməyən Mir Cəfər Bağırov haqqında tədqiqatlarla məşğulam. Mərhum dövlət xadimiz haqqında araşdırmalar apararkən onu söyənlərlə yanaşı, özlərinin onun sayəsində məşhurlaşdıran psevdotədqiqaçılara da rast gəldim. Belə ki, adı yuxarıda çəkilən araşdırmaçılarının əsərlərində kopyalayıb, kitab dərc etdirən dələduzlar da az deyil. Onların məqsədi güya həqiqətləri üzə çıxarmaqla Bağırovun şəxsiyyətinə düzgün qiymət verməkdi. Əslində piratlıq, istinad vermədən müəlliflik hüquqlarını pozmaqla nə qədər şəxsiyyətsiz olduqlarını göstərirlər. Görünən odur ki, Mir Cəfər Bağırov sayəsində özlərinə ziyallı, aydın adı qazanmaq istəyən ikiayaqlılar da var. 
Haşiyə: Eradan əvvəl 480-ci ildə Fermopil keçidi uğrundakı döyüşdə iki tarix yazıldı. Spartalılar ilə fespiyalıların qəhramanlıq səlnaməsi və yunanlıları farslara satan Trahiyalı Efiyaltın xəyanətkar əməli. Hər iki hadisə əsrlərdi paralel olaraq dövrümüzə qədər gəlib çatıb. Hətta ABŞ kinemotoqrafiyası 1962-ci, 2006-cı və 2014-cü ildə “300 spartalılar” haqqında bədii film çəkməklə həm qəhraman çar Leonidi, həm də xəyanətkar Efialtı obrazını yaratmaqla seyrcilərə göstərir. Qısası satqınların şərəfinə abidələrə ucaldılmasa da, onların tarixdəki mövcudluğunu itirmək mümkün deyil. Bizlər gözlərimizi əbədiyən yumandan sonrada yunanların qəhramanlıq nümunəsi ilə Efialtın naqis əməli dünyada səyahətini davam etdirəcək. Yağışdan islanmamaq üçün qaça, gizlənə bilərsən. Amma onun narın-narın və ya quş başı kim yağmasının qarşısında acizsən. Tarix eynən yağış kimidir, ondan nə qaça, nə daim saxtalaşdıra, nə də sonsuza qədər gizlədə bilərsən. Tarixdə pis və yaxşı izlər qoymuş hər bir fiqurlar var. İnsan orqanizmindəki DNT zənciri nədirsə, tarixdə də fiqurlar, hadisələr odur. Odur ki, heç kimi tarixdən nə silə, nə kəsib atmaq olar. 
Əlbəttə ki, Mir Cəfər Bağırovu qətiyyən satqın yunanlı ilə müqayisə etmirəm. Deməyim o ki, yunanlıar ən alçaq, murdar tarixi fiqurunu danmırsa, ərəblər İslama qədərki dövrdə taxtadadan düzəltdikləri allahlarını bu gün lənətləmələrinə rəğmən inkar etmirlərsə, ruslar Trotski, Aqranov, Yejov kimi qan içən yəhudilərə nifrət etsə də, onları tarxlərindən silmirsə biz niyə tarixi simalarımızın (pisi-yaxşısı ilə) üzərində təhrifli “əməliyyat”lar aparmalı, inkar etməli, anafemaya məruz qoymalıyıq?! Unutmayın ki, anreklamın özü də bir reklamdı və bunun nəticəsində mütləqdir ki, həqiqətlərdən agah olmaq istəyənlər də yetişəcək və qarayaxma aparanlara dəmir faktlarla şillələr vuracaq. 
Mütaliələrim, araşdırmalarım sayəsində XX əsrdə Azərbaycana 20 il rəhbərlik etmiş şəxsiyyətimiz haqqında bir neçə ciddi tədqiqat əsərləri ortaya qoymaq istəyirəm. Onlardan da biri Bağırovun 1918-ci ildə Quba qırğınlarına qarşı çıxmasından bəhs edən kitabımdı. Tədqiqat əsərimi bu ilin sentyabrının 17-ə kimi nəşr etdirmək istəyirdim. Məhz sentyabrın 17-si məhz Azərbaycanın sabiq liderinin doğum günüdür. Təəssüflər olsun ki, məndən asılı olmayan səbəblərə görə kitabımın nəşrinin bu il həyata keçirə bilmədim. Böyük ehtimal gələn ilə qaldı. Odur ki, Mir Cəfər Bağırovun anadan olmasının  128-ci il dönümü münasibətiylə bu yazını qələmə almaqla bir çox qarayaxma kampaniyası aparanlara cavab verməyi özümə borc bildim. Sonda fikirimi yazıçı, tərcüməçi Əlisa Nicatın ifadəsiylə yekunlaşdırıram:
“1953-cü ildən bu yana ölkəmizdə həqiqət sanki, Mir Cəfər Bağırov ilə birgə dəfn edildi, yoxa çıxdı. Mir Cəfər Bağırov nəhəng bir antihəqiqət və ədalətsizlik sistemində nisbi də olsa, ədalət vahiməsi, xofu yarada bilmişdi”.

ABDULLA İSMAYILOĞLU